Als je de vorige artikelen (Help, mijn baas is een narcist. Wat nu? en Ben ik zelf een narcist?) gelezen hebt, weet je inmiddels dat een narcist om te gaan, door gebrek aan zelfinzicht, niet snel zal veranderen.  Daarom is de belangrijkste vraag… hoe ga je ermee om! In dit derde – en laatste – deel staat centraal hoe je het beste als organisatie en als individu met een narcist om kan gaan..

Zo weet je inmiddels dat narcistische leiders graag in de belangstelling staan en ‘grote dingen’ doen. Daarmee maken ze ook indruk op mensen en krijgen ze volgers. Maar tegelijkertijd – en dat fascineert mij zo – kunnen ze ook heel egocentrisch en dominant zijn. Hun wispelturigheid en woede-aanvallen (soms op het agressieve af) kunnen mensen afschrikken en beschadigen. Misschien was het wel helemaal nieuw voor je dat bepaalde organisaties ‘vatbaarder’ zijn voor narcistische leiders en dat ook de tijdsgeest met alle social media maakt dat narcisme steeds vaker voorkomt.

In dit artikel staat centraal hoe je als organisatie kan voorkomen dat narcisten alle ruimte krijgen en wat je als individu kan doen om beter met narcisten om te gaan. Het is het laatste artikel van een drieluik over dit onderwerp. Eerder schreef ik in deel 1 Help! Mijn baas is een narcist! Wat nu? wat narcisme eigenlijk is. In deel 2 Ben ik zelf een narcist? kun je je eigen narcistische trekjes onderzoeken

Te weinig oersoep

Narcisme kan problemen opleveren voor organisatie maar zeker ook voor individuen: partners en medewerkers. Mensen die schadelijk narcisme vertonen zijn, volgens Kets de Vries, vaak als kind op de een of andere manier gekrenkt. Ze gedragen zich al volwassene net zoals de hongerige en jengelende baby die ze ooit waren. Een baby die zich niet gehoord voelde en om aandacht blijft vragen. Appelo noemt dit een ‘gebrek aan oersoep’. Op zich is narcisme een normaal verschijnsel in de ontwikkeling van kinderen, maar dan is het een fase die weer overgaat. Dan spreken we over een gezonde dosis narcisme. Het is ook de enige manier om te leren goed op eigen benen te staan. Dus ieder van ons heeft narcistische kenmerken in meer of minder mate, zonder dat dit tot probleemgedrag leidt. Het lastige met narcisten is dat zij zelf het probleemgedrag niet zien. Zo duurde het bij Appelo tot zijn 37e voordat hij erachter kwam en was er een baby voor nodig om hem in te laten zien dat dit wezentje toch echt niet de veroorzaker van zijn woede-uitbarsting kon zijn. Narcisten vragen niet of nauwelijks om hulp en laten zich dus ook slecht begeleiden of behandelen. Het probleem ligt immers bij de ander…

Tip 1 Omgaan met nepgedrag

Narcisten lijken zelfverzekerd, maar niets is minder waar. Ze zijn als de dood om afgewezen te worden. Ze laten daarom maar weinig van zichzelf zien. Dat wat ze wel laten zien, is vaak uiterlijk vertoon. Ze blazen zich dan op en doen zich groter voor dan ze zijn. Een narcist is buitengewoon gevoelig voor de gevoelens van een ander, maar weet eigen gevoel niet te benoemen. Dat gebrek aan eigen reflectie maakt dat ze lang doorgaan met dit gedrag. Je kunt ervoor zorgen dat narcisten meer betrokken blijven en niet vervallen in nepgedrag:

  • stel de narcist op zijn gemak door het geven van complimenten / bevestiging van erbijhoren
  • biedt je diensten aan zonder een meeloper te worden
  • wees duidelijk / geef je eigen grenzen aan
  • zeg wat het gedrag van de narcist met je doet (ik word er bang van /  ik word erdoor overweldigd)

Let wel op dat je eerst bevestiging geeft in de vorm van een compiment en pas dan je ‘kritiek’ verwoord. Vergeet je die eerste stap, dan kun je een enorme woede-uitbarsting of andere buitenproportionele reactie verwachten.

Tip 2 Omgaan met buitenproportionele reacties

Mocht je, ondanks je zorgvuldige aanpak, toch te maken krijgen met buitenproportionele reacties, bedenk dan dat het de narcist overvalt. In een seconde is hij terug bij dat gekrenkte kind van vroeger. De reactie heeft dus niet zoveel te maken met jou en de huidige situatie.

  • blijf rustig en reageer niet
  • kom er later pas op terug als de emotie gezakt is
  • geef dan eerst bevestiging dat je de relatie in stand wil blijven houden (werk/prive)
  • benoem dan wat de reactie met jou doet
  • stel je grens (dit wil ik niet meer)

Tip 3 Omgaan met gebrek aan wederkerigheid

Een narcist is niet in staat om een wederkerige relatie aan te gaan, een relatie gebaseerd op gelijkwaardigheid. Ze plaatsen zich graag boven jou. Sterker nog, zodra de narcist in de gaten krijgt dat jij weet wat er echt aan de hand is, dan word je geminacht. Ze nemen afstand en kunnen zich bijna autistisch gedragen. Rituelen zijn dan hun middel om het gevoel van veiligheid te herstellen. Maar er zijn ook narcisten die gaan manipuleren en zielig doen. Maar ze doen dit vanuit een oppermachtig gevoel over de situatie. Want het moet uiteindelijk wel gaan, zoals de narcist wil.

  • geef eerst (weer) de bevestiging. Dit is wat de narcist het allermeeste nodig heeft
  • geef duidelijk je grenzen aan / laat je niet gebruiken
  • heb geduld
  • laat weten dat je (als dat kan) onvoorwaardelijk bent voor hem

Tip 4 Omgaan met je eigen narcisme

Heb je bij jezelf een aantal narcistische trekjes ontdekt? Merk je dat je soms tegen dezelfde problemen aanloopt in interactie met mensen? Dan zijn dit manieren om beter om te kunnen gaan met je eigen narcisme:

  • weet waar je behoefte aan erkenning vandaan komt, onderzoek je ‘oersoep’
  • realiseer je dat mensen je kritiek geven omdat ze met je verder willen / om je geven
  • zie de ander als een goedaardige sukkel, zo verklein je de afstand tot jezelf
  • erken iemand als supervisor, als rolmodel
  • tem je korte lontje door ademoefeningen , tot 10 tellen of door er binnensmonds met jezelf over te overleggen
  • neem een time-out bij een dreigende explosie
  • toon belangstelling en neem het gesprek niet meteen over
  • probeer de ander anders te laten zijn dan jij zou willen (ja dat moet je – zeker als narcist – vast 2x lezen…)

Tip 5 Beveiliging inbouwen

Organisaties met een centrale aansturing en weinig ‘check-and-balances’ geven – misschien wel onbewust – meer ruimte aan narcistisch gedrag dan goed voor hen is. Ze lopen zo onnodige risico’s in hun bedrijfsvoering. Om het evenwicht te herstellen kunnen organisaties het volgende doen:

  • doelgericht zijn en meer focus aanbrengen
  • structuur in de organisatie opzetten met een sterke, onafhankelijke middenlaag
  • solide coördinatie- en controlesystemen instellen
  • richten op de core business en megaprojecten inkrimpen
  • leiderschap ontwikkelen en managementopvolging plannen (eigen kweekvijver)

Ik hoor graag hoe jij omgaat met narcisten. Deel je tips hieronder!